خانه مجله پیشکش

قبل از پرداختن به تاریخچه روز قلم بد نیست نگاهی به تاریخ نوشتن بیاندازیم، که به حدود بیست هزار سال قبل بازمی‌گردد. در زمان‌های گذشته نوشتن با قلم مطابق با آنچه ما امروزه می‌بینیم وجود نداشته و افراد از موادی چون سنگ، چوب، پوست حیوانات، برگ درختان، استخوان، موم، ابریشم، پنبه و کاغذ برای به جای گذاشتن آثاری از خود استفاده می‌کردند. در واقع در زمان‌های قدیم با استفاده از ابزارهای تیزی چون چاقو اقدام به کنده‌کاری‌هایی به شکل خطوط روی سطوح می‌کردند تا پیام خود را به دیگران و به نسل‌های بعدی برسانند. به مرور زمان این ابزار جای خود را به قلم پر، قلم نی، قلم مو و...  دادند که با استفاده از جوهر بر سطح ماده نوشتارهای خاصی را ترسیم می‌کردند.

در آغاز قرن بیستم استفاده از قلم و کاغذهای مدرن و امروزی به عنوان مهم‌ترین ابزارهای ذخیره سازی اطلاعات تبدیل شدند که حتی امروزه و با وجود پیشرفت علم در ذخیره اطلاعات از جمله استفاده از رایانه، فلش، ابزارهای الکترونیکی خاص و... نه تنها از ارزش قلم و صاحبان آن نکاسته است، بلکه به دلیل انتقال لحظه‌ای نوشته‌ها، و ماندگاری آنها برخلاف بیان زبانی که به مرور زمان کهنه می‌شود، هر آینه مسئولیت و وظیفه قلم را صدچندان کرده است.

 

ارزش والای قلم در تاریخ سبب می‌شود تا هیچ گاه به دست فراموشی سپرده نشود

 

اهمیت قلم به حدی است که حتی در زمان‌های بسیار گذشته در قران نیز از قلم یاد شده و طبق آیه ن وَالْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ (آیه ۱ سوره القلم) به آن سوگند یاد می‌شود، همچنین بعد از پایان برخی از جنگ‌ها پیامبر دستور می‌دادند اسیرانی که بتوانند به ده مسلمان خواندن و نوشتن بیاموزند آزاد خواهند شد و این نشان دهنده اهمیت بالای جایگاه قلم، علم و نگارش از گذشته تاکنون بوده است.

دلایل انتخاب روز چهاردهم تیرماه به عنوان روز قلم

نامگذاری چهاردهم تیر ماه به عنوان روز قلم به سال 1381 باز می‌گردد، در آن سال‌ها انجمن قلم ایران که به تازگی و در سال 1378 آغاز به فعالیت رسمی خود کرده بود به دنبال روزی در تقویم جمهوری اسلامی بود که بتواند فعالیت‌های فرهنگی خود از جمله تجلیل از شاعران، نویسندگان (داستان، فیلمنامه و نمایشنامه)، منتقدان، مترجمان پژوهشگران و اندیشمندان عرصه علوم انسانی را در آن روز برگزار کند. تا اینکه بعد از بررسی‌های طولانی مدت نهایتاً روز 14 تیرماه 1381 را بنام روز قلم انتخاب نمودند تا این روز ریشه در فرهنگ و تاریخ ملی کشور خودمان داشته باشد.

و اما اگر بپرسید که چرا چهاردهم تیر را به این روز اختصاص داده‌اند، دو دلیل برای این امر وجود دارد. با اندکی تحقیق و تفحص در گوگل و نیز سایت انجمن قلم ایران می‌توان به دو نتیجه برای علت نامگذاری این روز رسید: اولین دلیل، جشن تیرگان و به رسمیت شناختن کاتبان در زمان هوشنگ، از پادشاهان پیشدادی است و دلیل دوم روز سیارۀ عطارد یا همان تیر است که به عنوان کاتب ستارگان شناخته می‌شود.

جشن تیرگان و ستایش کاتبان

در زمان پیشینیان علاوه بر نامیدن اسامی خاص روی ماه‌های مختلف سال، برای هر روز از ماه نیز نامی می‌نهادند که این نام‌ها تشابه زیادی به نام ماه‌های سال داشتند، و هر زمان نام روز با نام آن ماهی که در آن قرار داشتند یکی می‌شد، آن روز را ارزشمند شمرده و در آن روز جشن می‌گرفتند. مثلاً روز سیزدهم هر ماه را تیر می‌نامیدند و هر وقت که به این نام می‌رسیدند آن را تیرگان می‌خواندند و در آن روز با مراسم‌های آیینی جشن می‌گرفتند.

روایت‌های متعددی درباره این روز وجود دارد از جمله اینکه گفته می‌شود در این روز آرش کمانگیر با پرتاب تیری از قله دماوند به سمت توران، مرز ایران و توران را مشخص نموده است. یا اینکه بر اساس مطالب ذکر شده در آثارالباقیه  ابوریحان بیرونی، فصل نه، عید تیرگان، در روز 13 تیرماه هوشنگ، از پادشاهان پیشدادی، کاتبان را به رسمیت شناخته و به مردم دنیا دستور داد تا این روز را به احترام مقام کاتبان جشن گرفته و لباس کاتبان را بر تن کنند.

 

ارائه هدایای تبلیغاتی برای پاسداشت این روز، بسیار جذاب و به یادماندنی است

عُطارِد، کاتب ستارگان

یکی دیگر از دلایل نامگذاری روز چهاردهم تیرماه به عنوان روز قلم به اصطلاح عُطارِد بازمی‌گردد که به کاتب ستارگان معروف است، که با اندکی جست‌وجو در اشعار فارسی هم با مثال‌های زیادی که عطارد را کاتب یا نویسنده سیارات دانسته‌اند مواجه خواهید شد. به عنوان مثال این بیت ازاشعار حافظ:

ای که انشای عطارد صفت شوکت توست

عقل کل چاکر طغراکش دیوان تو باد

یا این بیت از غزلیات شمس:

عطارد را همی‌گفتم به فضل و فن شدی غره

قلم بشکن بیا بشنو پیام نیشکر باری

 

دلیل نامگذاری عطارد به کاتب ستارگان به احتمال زیاد به نام دیگر این ستاره که همان تیر است بازمی‌گردد و به همین خاطر روز تیرگان، یعنی همان شب سیزدهم تیرماه را روز مخصوص سیارۀ تیر (همان عطارد) می‌نامیدند. شاید بنا به همین دلایل ذکر شده است که روز چهاردهم تیر از سوی اعضای انجمن قلم ایران به عنوان روز قلم نامگذاری شده است. از همین رو، بسیاری از علاقه‌مندان به کتابت برای بزرگداشت این روز اقدام به ارائه هدایای همچین کتب نفیس تبلیغاتی به مخاطبان خاص خود می‌کنند.

 

کتب نفیس یکی از زیباترین هدایای تبلیغاتی برای گرامیداشت روز نگارش و قلم است

امتیازات قلم

قلم از امتیازات زیادی برخوردار است که ما در این مطلب تنها به ذکر سه مورد از آنها اکتفا می‌کنیم:

• باقی بودن: سخن و یا بیان زبانی هر مطلبی ممکن است به فراموشی سپرده شود ولی نوشته باقی می‌ماند. به گفته امام علی علیه ‏السلام: دانش را با نوشتن در بند کنید تا باقی بماند و از کفتان نرود.
• دقیق بودن: معمولاً بیان و سخن به مرور زمان یکسان نمانده و ممکن است تحریف شود. تصور کنید اگر قرار بود کتابی که هزار سال پیش نوشته شده، به وسیله بیان به ما منتقل شده و در جایی نوشته نمی‏‌شد، هیچ گاه به طور دقیق به ما نمی‏‌رسید و در واقع ما کتابی غیر از کتاب اولیه پیش روی خود می‌‌دیدیم، در حالیکه یک کتاب نوشته شده با قلم بدون هیچ تغییری می‌تواند به نسل‌های بعدی منتقل شود.
• عمیق بودن: معمولاً وقتی سخنی به صورت زبانی گفته می‌شود بدون تامل گفته شده و محتوای عمیقی ندارد ولی روی یک نوشته به طور عمیق تفکر شده و سپس به رشته تحریر درآورده می‌شود.

 

سخن آخر

در پایان اینکه قلم زبان دوم انسان‌ها بوده و  به عنوان ابزاری برای نوشتن فرهنگ، هنر و تاریخ بشر خلق شده و به نوعی زبان معرفت، عقل و احساس انسان‌ها و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است. هرگونه پیشرفت، معرفت، پیروزی و آرامشی که ما امروزه شاهد آن هستیم ریشه در قلم دارد چرا که با نوشتن تجربیات تلخ و شیرین بوده که تمدن‌های مختلف ماندگار شده‌اند، اینجاست که پی به ارزش و اهمیت قلم در طول تاریخ می‌بریم. ارزش قلم به حدی والا است که در فرهنگ ما ایرانیان روز چهاردهم تیرماه به عنوان روز قلم شناخته شده و از سوی بسیاری از صاحبان قلم ارج نهاده می‌شود. پس از یاد نبریم که باید روز قلم و صاحبان قلم را آنچنان که واقعاً شایسته آن است، بیش از این گرامی بداریم.